ترجمه:
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
1 ـ آیا ما سینه تو را گشاده نساختیم؟
2 ـ و بار سنگین تو را از تو بر نداشتیم؟!
3 ـ همان بارى که سخت بر پشت تو سنگینى مى کرد.
4 ـ و آوازه تو را بلند ساختیم!
5 ـ به یقین با سختى آسانى است.
6 ـ (آرى) با سختى آسانى است.
7 ـ پس هنگامى که از کار مهمى فارغ مى شوى به مهم دیگرى پرداز.
8 ـ و به سوى پروردگارت توجه کن!

متن آیه : ‏
‏ أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏آیا ما سینه تو را نگشودیم ( و دلت را از بند غم حیرت رها نساختیم ، و تاب تحمّل نابسامانیهای محیط جاهلیّت و سختیهای مسؤولیّت بزرگ نبوّت را به تو عطاء نکردیم‌ ؟ ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَلَمْ نَشْرَحْ . . . » : شرح صدر . کنایه از : سعه صدر ، رهائی از غم و اندوه حیرت و ضلال پیش از نبوّت ، تاب تحمّل مشکلات مسؤولیّت نبوّت و رهبری ، صبر و حوصله در برابر ناملایمات محیط و دردسرهای کفّار و مشرکان و دیگران است ( نگا : انعام‌ / 125 ، زمر / 22 ، طه‌ / 25 ، نحل‌ / 106 ) .‏

سوره شرح آیه 2


‏متن آیه : ‏
‏ وَوَضَعْنَا عَنکَ وِزْرَکَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و بار سنگین ( تلاش فراوان ، برای هدایت مردمان ) را از ( دوش ) تو برنداشتیم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« وَضَعْنَا » : فرو آوردیم . پائین آوردیم . « وِزْر » : بار سنگین . مراد بار کمرشکن غم و رنج حاصل از مشاهده کفر و شرک و تبهکاریها و خونریزیها و ستمگریها و نابسامانیهای جامعه پیش از نبوّت ، و تلاش و کوشش آن حضرت برای هدایت مردمان و دفع اذیّت و آزار ایشان در آغاز نبوّت است .‏

سوره شرح آیه 3
‏متن آیه : ‏
‏ الَّذِی أَنقَضَ ظَهْرَکَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏همان بار سنگینی که پشت تو را در هم شکسته بود ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« أَنقَضَ » : سنگینی کرده بود . گرانبار ساخته بود . مَجازاً شکستن پشت معنی می‌دهد .‏

سوره شرح آیه 4
‏متن آیه : ‏
‏ وَرَفَعْنَا لَکَ ذِکْرَکَ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و آوازه تو را بلند نکردیم و بالا نبردیم‌ ؟‏

‏توضیحات : ‏
‏« ذِکْر » : آوازه . نام نیک . حسن شهرت . آوای گواهی به پیغمبری محمّد ، به دنبال گواهی به توحید خداوند ، شبانه‌روز دست کم پنج بار بر فراز مناره‌ها و بر بال امواج تلویزیونها و رادیوها در آفاق طنین‌انداز است .‏

سوره شرح آیه 5
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏چرا که همراه با سختی و دشواری ، آسایش و آسودگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَإِنَّ . . . » : بیان علّت و سبب مطالب پیش است . « الْعُسْرِ » : سختی . دشواری ( نگا : بقره‌ / 185 ، طلاق / 7 ، کهف‌ / 73 ) . « یُسْراً » : آسایش . آسودگی .‏

غم مخور، مشکلات و سختیها به این صورت باقى نمى ماند، کارشکنى هاى دشمنان براى همیشه ادامه نخواهد یافت، و محرومیت هاى مادى و مشکلات اقتصادى و فقر مسلمین به همین صورت ادامه نمى یابد.
آن کس که تحمل مشکلات کند، و در برابر طوفان ها ایستادگى به خرج دهد، روزى، میوه شیرین آن را مى چشد، روزى که فریاد دشمنان خاموش، کارشکنى ها بى رنگ، جاده هاى پیشرفت و تکامل صاف، و پیمودن مسیر حق آسان خواهد شد.
گرچه بعضى از مفسران، این آیات را اشاره به فقر مالى عمومى مسلمانان در آغاز ظهور اسلام شمرده اند، ولى گستردگى مفهوم آیات، همه مشکلات را شامل مى شود، این دو آیه، به صورتى مطرح شده که اختصاص به شخص پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و زمان آن حضرت نیز ندارد، بلکه به صورت یک قاعده کلى و به عنوان تعلیلى بر مباحث سابق مطرح است، و به همه انسان هاى مؤمن مخلص و تلاشگر نوید مى دهد: همیشه در کنار سختى ها آسانى ها است، حتى تعبیر به «بعد» نمى کند، بلکه تعبیر به «مع» که نشانه همراهى است مى کند.
آرى، چنین است که با هر مشکلى، آسانى آمیخته، و با هر صعوبتى، سهولتى همراه است، و این دو همیشه با هم بوده و با هم خواهند بود.
این نوید و وعده الهى است که دل را نور و صفا مى بخشد، به پیروزى ها امیدوار مى کند، و گرد و غبار یأس و نومیدى را از صفحه روح انسان مى زداید.
در حدیثى آمده است: پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: وَ أعْلَمْ أَنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً، وَ أَنَّ مَعَ الصَّبْرِ النَّصْرَ، وَ أَنَّ الْفَرَجَ مَعَ الْکَرْبِ: «بدان با سختى ها، آسانى است، با صبر، پیروزى، و با غم و اندوه، خوشحالى و گشایش است».
و در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: زنى شکایت همسرش را نزد آن حضرت برد که او چیزى بر من انفاق نمى کند، در حالى که همسرش واقعا تنگدست بود، على (علیه السلام) از این که همسر او را به زندان بیفکند خوددارى کرد، و در جواب فرمود: اِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً (و او را به صبر و شکیبائى دعوت کرد).
آرى:
صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند *** بر اثر صبر، نوبت ظفر آید
سوره شرح آیه 6
‏متن آیه : ‏
‏ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً ‏

‏ترجمه : ‏
‏مسلّماً با سختی و دشواری ، آسایش و آسودگی است .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إِنَّ مَعَ . . . » : تکرار آیه ، برای تحکیم مطلب پیشین و تأکید این سنّت خدائی در همه ادوار است .‏

سوره شرح آیه 7
‏متن آیه : ‏
‏ فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏هرگاه ( از کار مهمّی ) بپرداختی ، به دنبال آن ( به کار مهمّ دیگری بپرداز و در آن بکوش و ) رنج ببر ( و فرجام کاری را آغاز کار دیگری‌کن ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« فَرَغْتَ » : فراغت یافتی . تمام شدی و بیکار ماندی . « إنصَبْ » : رنج ببر . مؤمن باید انسان متحرّک و پویائی باشد و پس از فراغت از وظیفه‌ای ، آماده کوشیدن و سختی کشیدن در وظیفه دیگری باشد . چون : ما زنده به آنیم که آرام نگیریم .‏

سوره شرح آیه 8
‏متن آیه : ‏
‏ وَإِلَى رَبِّکَ فَارْغَبْ ‏

‏ترجمه : ‏
‏و یکسره به سوی پروردگارت روی آر ( و تنها بدو دل و امید ببند ، و جز به او خود را مشغول مساز ) .‏

‏توضیحات : ‏
‏« إرْغَبْ » : رغبت کن . علاقه‌مند شو ( نگا : قلم‌ / 32 ) .‏

و در تمام این احوال به خدا تکیه کن «و به سوى پروردگارت توجه نما» (وَ إِلى رَبِّکَ فَارْغَبْ).
رضایت او را بطلب، خشنودى او را جستجو کن، و به سوى قرب جوارش بشتاب.
مطابق آنچه گفته شد، آیه، مفهوم گسترده اى دارد که فراغت از هر مهمى، و پرداختن به مهم دیگر را شامل مى شود، و جهت گیرى تمام تلاش ها را به سوى پروردگار توصیه مى کند، ولى غالب مفسران معانى محدودى براى آیه ذکر کرده اند، که مى توان هر یک از آنها را به عنوان مصداقى پذیرفت:
جمعى گفته اند: منظور این است: هنگامى که از نماز واجب فراغت یافتى، به دعا پرداز و از خدا تمنا کن، تا هر چه مى خواهى به تو بدهد.
یا: هنگامى که از فرائض فارغ شدى، براى نافله شب برخیز.
یا: هنگامى که از دنیا فارغ شدى، به امور آخرت و عبادت و نماز پروردگارت بپرداز.
یا: هنگامى که از واجبات فراغت پیدا کردى، به مستحباتى که خدا دستور داده، توجه کن.
یا: هنگامى که از جهاد با دشمن فارغ شدى، به عبادت برخیز.
یا: هنگامى که از جهاد با دشمن فارغ شدى، به جهاد نفس پرداز.
یا: هنگامى از اداى رسالت فارغ شدى، به تقاضاى شفاعت برخیز!
در روایات متعددى که دانشمند معروف اهل سنت حافظ «حاکم حسکانى» در «شواهد التنزیل» نقل کرده، از امام صادق(علیه السلام) چنین آمده: «هنگامى که فراغت یافتى، على را به ولایت نصب کن»
**********
آورده‌اند که هرگاه کسی حاجت مهمی داشته باشد به مدت سه روز هر روز ابتدا هفت بار سوره حمد را بخواند و سپس هشتصد بار صلوات بفرستد، آنگاه هشتاد مرتبه سوره الم نشرح را بخواند و بعد از آن هزار و یک بار سوره قل هو الله احد را بخواند بعد از آن هفت بار دیگر سوره حمد را بخواند و سپس صد مرتبه صلوات بفرستد من ضامنم که سه روز نگذشته مرادش حاصل گردد و نیز خواندن چهل و یک بار سوره الم نشرح جهت وسعت روزی نافع است.(http://www.isiri-paygah.org)
**********
منایع:

«شواهد التنزیل»، جلد 2، صفحه 349، احادیث 1116 تا 1119.

«نور الثقلین»، جلد 5، صفحه 604، حدیث 11 و13

http://www.makaremshirazi.org
http://www.isiri-paygah.org
http://www.aviny.com
http://tafseerenoor.persiangig.com