آخرین مرحله نماز، سلام و درود فرستادن بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، بندگان صالح و همه نماز گزاران است.
«تکبیرة الاحرام» اجازه ورود به نماز و «سلام» اجازه خروج از آن است.
درباره حکمت و فلسفه «سلام» می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. احساس یگانگی و همدلی مسلمانان
نمازگزار وقتی در سلام نماز به همه مؤمنان و بندگان صالح و بر خودش سلام می‌دهد، احساس می‌کند که تنها نیست و یکی از آحاد امت بزرگ اسلام است و با مردان خدا، در هر جای زمین احساس همبستگی می‌کند.
2. امان خواستن از خدا
واژه سلام در میان دو معنا مشترک است: 1 ـ درود و تحیت 2 ـ نام مقدس خداوند .
طبق معنای اول، معنای سلام‌های نماز روشن است؛ ولی بر اساس معنای دوم ؛ اشاره و کنایه از این است که نمازگزار به اذن پروردگار، سلامتی و امن از عذاب را برای مؤمنان تفأل می‌زند.
چنانکه امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «معنی السلام فی دَبر کل‌ّ صلاة‌ٍ الامان ؛ معنی سلام در آخر هر نمازی، امان است» یعنی اگر نماز را در حالی که قلبش خاضع است به جای آورد از بلاهای آخرت در امان خواهد بود».(1)
3. جلب رحمت الهی
امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: در معنای «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» از خدا ترحّم خواستن برای خود و همه بندگان است، که این خود سبب ایمن شدن از عذاب قیامت است»(2)
4. یاد آوری نام الهی
امام صادق (علیه السلام) فرموده است: «سلام، یکی از اسم‌های خدا است و اگر می‌خواهی سلام نماز را به‌خوبی انجام داده و معنایش را ادا کنی، پس باید از خدا بترسی و دین و قلب و عقلت را سالم نگه داری و آنها را به ظلمت گناه نیالایی.»(3)
5. تلقین نیکی ها و شایستگی ها
یکی از درس‌ها و ثمرات نماز این است که هر نمازگزاری، در هر شبانه روز پنج بار به خود تلقین می‌کند که از بندگان نیکوکار و شایسته خداوند است (السلام علینا و علی عبادالله الصالحین). کسی که نماز می‌خواند، اگر به معنای این جمله توجّه کند، وجدانش تحت تأثیر قرار می‌گیرد و سعی می‌کند با پیام آن تلقین مخالفت نکند و اعمال خلاف مرتکب نشود و خود را هر چه بیشتر به نیکوکاران الگو نزدیک سازد.(4)
6. ارتباط با فرشتگان
سلام، نوعی ارتباط با فرشتگان و اظهار دوستی با آنان است. در تعیین این مطلب، روایتی نقل شده است:
از امام صادق(علیه السلام) پرسیدند، چرا در وقت سلام، نمازگزار رو به طرف راست بر می‌گرداند، نه به چپ؟ فرمود: ملکی که کارهای بد را می‌نویسد، در طرف چپ است. و چون نماز همه‌اش خوب است و بدی در او نیست، به طرف راست سلام داده می‌شود، نه طرف چپ.»
7. پیوند دوستی و محبت با دیگران
سلام، خواستاری سلامتی، امنیت، خیر و برکت و سعادت است. نمازگزار با سلام دادن، نشان می دهد که دوستدار و خیرخواه همه خوبان و نیکوکاران است و همواره آرزوی سلامتی آنان را دارد. این مسأله باعث نزدیکی قلب‌ها به هم و مستحکم‌تر شدن دوستی‌ها و برادری‌ها است.
مکاشفه ای در فضیلت سلام های آخر نماز
آیت الله شیخ محمد تقی آملی (رحمه الله) می فرمودند:
مکاشفه ای است درحرم مطهر حضرت مولی الموالی امیرالمؤمنین (ع)، برای بنده اتفاق افتاد وآن چنان است که در اوایل تشرفم به نجف اشرف، روزی در شاه نشین بالا سرمطهر، مشغول نماز زیارت بودم و درنمازهای مستحبی به «السلام علیکم ورحمه الله و برکاته » اکتفا می کردم. هنگامی که سلام نماز را گفتم، در سمت دست راست خود سیدی جلیل را دیدم که عرب بود، به زبان فارسی شکسته به این ضعیف فرمود: چرا درسلام نماز به همین صیغه اخیر اکتفا کردی و آن دو سلام را نگفتی ؟! عرض کردم: نماز مستحبی بود ومن در نمازهای مستحبی به همین سلام آخرین اکتفا می کنم. فرمود: آن قدر از فیوضات از دستت رفت که قابل شمارش نیست! وقتی که سید چنین گفت، این ضعیف متوجه ضریح مقدس شدم واز طرف قبله، دیگر حرم و گنبد وبنای صحن را نمی دیدم و تاچشم کار می کرد جوی لایتناهی وعالمی مملو از نور بود که همه ی آن ها ثواب سلام هایی بود که از این ضعیف فوت شده بود!
با نهایت تأثر رو به جانب آن سید جلیل کردم وعرض کردم: اطاعت می کنم. از آن به بعد دیگر درهیچ نمازی آن سلام را ترک نمی کنم وتاکنون هم شاید نکرده باشم. آن سید جلیل القدر را نشناختم واز آن به بعد دیگر ایشان را در حرم مطهر ندیدم!
پی نوشت ها
1- مصباح الشریعة، ص 90، اسرار نماز، ص 162 .
2- میزان الحکمه، ج، 5، ص 395 .
3- آداب الصلاة، ص 399 .
4- رموز نماز، ص 83 .
طبقه بندی: نماز
